240.000 ca mắc Chikungunya toàn cầu, nhiều quốc gia gửi cảnh báo tới người dân
Nhiều quốc gia trên thế giới đồng loạt tăng cường các biện pháp ngăn ngừa dịch bệnh khi các ca mắc Chikungunya tiếp tục gia tăng.
Nhiều quốc gia trên thế giới đồng loạt tăng cường các biện pháp ngăn ngừa dịch bệnh khi các ca mắc Chikungunya tiếp tục gia tăng.
240.000 ca mắc virus Chikungunya trên toàn cầu
Từ đầu năm 2025 đến nay, nhiều quốc gia ghi nhận đợt bùng phát dịch bệnh chikungunya, với hàng trăm nghìn ca mắc gây sốt và đau khớp, đau cơ. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Âu (ECDC), cập nhật đến giữa năm có hơn 240.000 ca mắc và 90 ca tử vong tại ít nhất 16 quốc gia và vùng lãnh thổ trải dài trên 4 châu lục. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cập nhật dịch tễ hồi tháng 6 cho thấy đà lan rộng của bệnh chikungunya trên nhiều khu vực.
Một trong những đợt bùng phát lớn nhất xảy ra ở vùng Quảng Đông, Trung Quốc, nhất là thành phố Phật Sơn. Tại đây, số ca vượt 7.000 vào đầu tháng 8. Chính quyền địa phương đã triển khai chiến dịch kiểm soát véc tơ quy mô lớn với chiến thuật "diệt muỗi" đồng thời phong tỏa, cách ly các ca bệnh. Họ áp dụng mô hình từng dùng trong giai đoạn cao điểm của đại dịch Covid-19 nhằm ngăn ngừa muỗi đốt chéo và lây lan trong bệnh viện.
Muỗi Anopheles funestus cái đang hút máu. Ảnh: CDC
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng đã cảnh báo về sự lây lan nhanh chóng của bệnh do virus Chikungunya có thể sớm ảnh hưởng đến hàng tỷ người. Cơ quan này nhận thấy những dấu hiệu cảnh báo tương tự như đợt bùng phát dịch lớn gần nhất cách đây 2 thập niên, vốn ảnh hưởng đến nửa triệu người trên toàn thế giới.
Hiện chưa có thuốc điều trị Chikungunya đặc hiệu, việc điều trị bệnh chủ yếu tập trung vào hạ sốt và giảm đau khớp, kết hợp uống đủ nước và nghỉ ngơi. WHO cho biết, hai loại vaccine Chikungunya đã được một số cơ quan quản lý phê duyệt nhưng chưa phổ biến rộng rãi.
Dữ liệu hiệu quả và an toàn vẫn đang được WHO cùng chuyên gia xem xét để đưa ra khuyến nghị toàn cầu. Biện pháp phòng ngừa chính là tránh muỗi đốt và loại bỏ nơi sinh sản của muỗi. Người nghi nhiễm Chikungunya cần tự bảo vệ trong tuần đầu để tránh truyền virus sang muỗi.
Vì saoChikungunya lan nhanh?
Các chuyên gia phân tích, việc virusChikungunya lan nhanh là hệ quả của những điều kiện bất lợi như thời tiết mưa bão kéo dài, hệ thống thành phố đông đúc và mức miễn dịch cộng đồng với virus chikungunya còn rất thấp.
Khí hậu đóng vai trò then chốt trong sự lan rộng củabệnh chikungunyamùa này. Các nghiên cứu và phân tích dữ liệu gần đây cho thấy thời tiết ấm hơn, lượng mưa gia tăng kéo dài ngoài mùa đã tạo môi trường thuận lợi cho muỗi Aedes phát triển mạnh. Nghiên cứu về mối liên hệ giữa hiện tượng El Niño (ENSO) với gia tăng bệnh truyền qua muỗi rất đáng chú ý.
Năm 2025 điển hình khi mùa mưa đến sớm, kéo dài và bất thường tại nhiều khu vực nhiệt đới. Thành phố Mumbai ở Ấn Độ đang ghi nhận số ca chikungunya tăng vọt đúng vào thời điểm lượng mưa đầu mùa tăng mạnh. Nghiên cứu ở Brazil cho thấy El Niño làm tăng mức độ xâm nhập của muỗi truyền bệnh như dengue, vốn tương đồng với chikungunya khi chung véc tơ, góp phần thúc đẩy mầm bệnh lan rộng.
Song hành với yếu tố khí hậu, sự mở rộng lãnh thổ sinh sống của muỗi Aedes, đặc biệt Aedes albopictus, đã tạo điều kiện cho khả năng lây truyền bệnh xuất hiện ở các vùng ôn đới mà trước đây rất ít ghi nhận. Các mô hình phân bố cho thấy Aedes albopictus xâm nhập và thiết lập ổ ở nhiều vùng tại châu Âu, khiến nguy cơ dịch chikungunya bản địa tăng cao ngay khi có ca nhập khẩu.
Tại khu vực Đông Á, đặc biệt Trung Quốc, dân số gần như không có miễn dịch sẵn với virus chikungunya, vì trước đây bệnh không lưu hành phổ biến. Khi virus được du nhập bằng các con đường du lịch, kinh doanh hoặc lao động, cộng đồng dễ bị tổn thương và dịch lan nhanh hơn so với các vùng có từng chịu ảnh hưởng chikungunya trước đó.
Bối cảnh đô thị hóa nhanh, mật độ dân cư cao và điều kiện vệ sinh môi trường chưa được kiểm soát chặt chẽ càng làm gia tăng nguy cơ. Các công trình xây dựng, vật dụng chứa nước vô tình trở thành ổ sinh sản lý tưởng của lăng quăng. Tại nhiều thành phố nhiệt đới, chỉ số vật chứa dương tính thường tăng mạnh vào mùa mưa, góp phần trực tiếp vào số ca bệnh tăng cao, vốn từng được ghi nhận trong các vụ dịch tại Mỹ Latinh và Brazil.
Dòng di chuyển quốc tế và thương mại toàn cầu thúc đẩy virus lan sang những nước chưa lưu hành, đặc biệt vào mùa muỗi hoạt động. ECDC đã triển khai báo cáo theo tuần nhằm giám sát nguy cơ bùng phát tại châu Âu, đồng thời khuyến cáo các quốc gia tăng cường giám sát nhập cảnh và véc tơ.
Năng lực xét nghiệm và theo dõi dịch tễ cao hơn cũng khiến số ca nhiễm được phát hiện và ghi nhận tăng lên. WHO và ECDC đã đưa ra định dạng báo cáo dịch tễ chuẩn theo tuần và theo tháng, cùng với mô hình giám sát tích hợp cho dengue, chikungunya và Zika. Điều này giúp phát hiện sớm hơn, dữ liệu toàn diện hơn, khiến bề ngoài dịch trông như "bùng phát mạnh" một phần là do nhận diện và báo cáo hiệu quả. PAHO tại khu vực châu Mỹ cũng thiết lập mô hình tương tự để theo dõi song hành nhiều bệnh do Aedes truyền.
Tình hình dịch bệnh tại Ấn Độ và châu Âu minh chứng rõ ràng cho xu hướng này. Mumbai và bang Maharashtra đang ghi nhận số ca bệnh tăng rõ rệt so với năm 2024, trùng mùa mưa đầu vụ. Các báo cáo tại nhiều địa phương cho thấy chikungunya xuất hiện song hành cùng dengue và malaria, tạo áp lực kép lên hệ thống y tế. Ở châu Âu, dù số ca vẫn rải rác, nguy cơ ổ dịch cục bộ hoàn toàn có thể xảy ra tại những vùng có Aedes albopictus ổn định, đặc biệt nếu mùa hè kéo dài và chưa kiểm soát véc tơ hiệu quả. Khu vực châu Mỹ vẫn tiếp tục ghi nhận số ca cao theo chu kỳ mùa thường niên, đặc biệt trong những khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới có véc tơ duy trì quanh năm.
Trung Quốc đẩy mạnh các biện pháp nhằm ngăn ngừa Chikungunya lây lan. Ảnh: NYT
Về phòng ngừa dài hạn, tiêm vaccine là giải pháp ngày càng được quan tâm. Hiện tại, Mỹ đã có hai loại vaccine được chấp thuận là IXCHIQ (vaccine có virus sống giảm độc lực) và VIMKUNYA (virus bất hoạt), được CDC và ACIP khuyến nghị cho người đi tới vùng có dịch.
Nhìn chung, sự lan rộng mạnh đến mức hiện tại của chikungunya là kết quả của nhiều yếu tố hội tụ: nguồn lây nhập khẩu từ di chuyển quốc tế; véc tơ (muỗi Aedes) đang hiện diện ở nhiều khu vực, được tiếp sức bởi điều kiện khí hậu thuận lợi; dân số ngoài vùng lưu hành trước đây gần như không có miễn dịch; cộng thêm hành vi đô thị hóa, chứa nước, vệ sinh chưa đồng nhất; và khả năng giám sát, xét nghiệm được tăng cường giúp phát hiện sớm hơn. Sự kết hợp các yếu tố này khiến dịch không chỉ lan nhanh mà còn lan rộng theo địa lý, vượt ra khỏi vùng truyền thống như nhiệt đới.
Các quốc gia ra cảnh báo phòng bệnh
Để ngăn ngừa Chikungunya tiếp tục lan rộng, Trung Quốc hiện đang áp dụng các biện pháp được phát triển trong đại dịch COVID-19 như biện pháp cách ly và yêu cầu các bệnh viện báo cáo ca bệnh trong vòng 24 giờ. Người dân được khuyến cần nên chủ động phòng ngừa muỗi đốt, bao gồm việc sử dụng thuốc chống muỗi, mặc quần áo dài tay và sống trong không gian kín có điều hòa hoặc lưới chắn muỗi.
Lực lượng chức năng Trung Quốc cũng tăng cường phun thuốc diệt côn trùng tại các khu vực công cộng, trong khi chính quyền địa phương thả "muỗi voi" có ấu trùng tiêu diệt muỗi mang mầm bệnh và thả hàng ngàn con cá ăn muỗi vào các ao hồ ở Phật Sơn, địa phương ghi nận nhiều ca bệnh.
Trong khi đó, người bệnh Chikungunya vẫn được vào khu cách ly trong bệnh viện, nằm trong màn chống muỗi ít nhất một tuần hoặc cho đến khi có kết quả âm tính. Người dân được yêu cầu xét nghiệm khi có triệu chứng và loại bỏ nước đọng quanh nhà, nơi muỗi sinh sản, nếu không tuân thủ có thể bị phạt tới 1.400 USD. Chính quyền cũng sử dụng máy bay không người lái để phát hiện địa điểm có nguy cơ nước đọng.
Tại Mỹ, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh nước này đã ban hành cảnh báo Cấp độ 2 với những công dân đến Trung Quốc về bệnh chikungunya, kêu gọi "thực hiện các biện pháp phòng ngừa tăng cường".
Những người này được khuyến cáo tự bảo vệ mình bằng cách ngăn ngừa muỗi đốt, bao gồm sử dụng thuốc chống côn trùng; mặc áo sơ mi và quần dài tay; và ở những nơi có máy điều hòa hoặc có lưới chắn con trùng trên cửa sổ và cửa ra vào.
Trong khi đó, Cơ quan Y tế Anh khuyến nghị du khách đến các khu vực có các ca bệnh Chikungunya nên tiêm vaccine phòng bệnh. Gần đây, hai loại vaccine là IXCHIQ và Vimkunya đã được phê duyệt ở một số quốc gia như Anh và Mỹ để phòng bệnh Chikungunya.
Nguyễn Phượng
By: Nguồn cafebiz.vn
